Recht op onbereikbaarheid na werktijd. Moet dat ook in Nederland wettelijk worden vastgelegd?

België het vijfde EU land dat offline gaat

Deconnectierecht, zo noemen de zuiderburen het recht voor werkenden om na werktijd offline, dus zowel digitaal als telefonisch niet bereikbaar te zijn. Dat recht ligt nu vast in de Arbeidsdeal die de Belgische overheid afgelopen maand heeft goedgekeurd. Die regel gold al voor federale ambtenaren en wordt nu uitgebreid. Hij geldt voor bedrijven met ten minste 20 werknemers.

Ook in Frankrijk, Spanje, Italië en Slovenië is er al wetgeving die leidinggevenden verbiedt om na werktijd nog contact met werkenden op te nemen.

Recht om offline te zijn in EU-wetgeving

Deze landen lijken daarmee gehoor te geven aan een wens van het Europese Parlement. Dat keurde op 21 januari 2021 een resolutie goed met “aanbevelingen aan de Europese Commissie betreffende het recht om offline te zijn.” Het EU-parlement vraagt de Europese Commissie daarin om het recht op onbereikbaarheid vast te leggen als een soort “grondrecht, dat onlosmakelijk verbonden is met de nieuwe werkpatronen in het nieuwe digitale tijdperk”. Het is nog onduidelijk of de Commissie dat ook zal doen. Het Europees Parlement en de lidstaten moeten nog akkoord gaan met de tekst.

Balans tussen werk en privéleven

Het argument voor deze wetgeving is dat een betere balans tussen werk en privéleven hard nodig is. Dit om onder meer ziekteverzuim te voorkomen. Het thuiswerken in coronatijd heeft de discussie in een stroomversnelling gebracht, blijkt uit de motivatie van het Europese Parlement. “Sinds het losbarsten van de pandemie is telewerk met 30 procent gestegen. Uit onderzoek van het Europese agentschap Eurofound leert het parlement dat bijna 30 procent van de mensen die thuiswerken dagelijks of meermaals per week in hun vrije tijd werken. Bij werknemers die op kantoor werken, bedraagt dit aantal nog geen 5 procent.”

Risico’s van “altijd aan staan”

Het Europese Parlement somt in de resolutie daarnaast een enorme lijst op van risico’s van het “buitensporig gebruik van technologische apparatuur” en het “almaar toenemende gebruik van digitale hulpmiddelen voor het werk”. Volgens het Europese Parlement heeft dit geleid tot “een cultuur waarin onafgebroken in verbinding staan en altijd aan staan de norm zijn.”

En dat kan schadelijke gevolgen hebben voor de grondrechten van werknemers en voor billijke arbeidsvoorwaarden, zegt het Parlement. Onder die billijke arbeidsvoorwaarden verstaat de resolutie: een billijke vergoeding, de beperking van de arbeidsduur en evenwicht tussen werk en privéleven.

Dit alles vormt volgens de resolutie een bedreiging voor de “lichamelijke en geestelijke gezondheid, veiligheid op het werk en welzijn, evenals voor de gelijkheid tussen mannen en vrouwen, aangezien de impact onevenredig groot is voor werknemers met zorgtaken, die vaak vrouwen zijn.”

Nederlandse initiatiefwetsvoorstel

In Nederland is het nog lang niet zover. Voormalig Tweede Kamerlid Gijs van Dijk kwam in 2020 wel met een initiatiefwetsvoorstel voor een “Wet op het recht op onbereikbaarheid”. Hij stelde daarin voor om werkgevers te verplichten om met hun werkenden afspraken te maken over de bereikbaarheid buiten werktijd. Maar de Raad van State, die juridisch advies geeft over wetsvoorstellen, adviseerde in 2021 om af te zien van het voorstel.

Geen wetgeving nodig volgens AWVN

Ook de Nederlandse vereniging van werkgevers AWVN reageerde afwijzend: “AWVN vindt de gedachte achter het wetsvoorstel sympathiek, maar vraagt zich af of het wetsvoorstel nodig is.” Volgens AWVN voegt het wetsvoorstel niets toe aan de al bestaande verplichtingen die zijn vastgelegd in de Arbo-wetgeving: “Als een werkgever of werknemer vindt dat bereikbaarheid buiten werktijd als belastend wordt ervaren, dan moet hij dit op grond van de huidige wetgeving feitelijk al signaleren.”

In de Nederlandse ijskast

Het ziet er kortom naar uit dat een dergelijke wet er in Nederland bij gebrek aan draagvlak voorlopig niet komt. Bovendien lijkt de urgentie ervan weer enigszins weggeëbd, nu het thuiswerken niet langer verplicht is. Toch speelde dit onderwerp ook al ruim voor corona. Dus is de vraag dan wel of de cultuur van “onafgebroken in verbinding staan” daarmee ook van de baan is.